مسعود یونسیان، دبیر کمیته اپیدمیولوژی و پژوهش کمیته علمی کشوری مقابله با کووید۱۹، در گفت‌وگو با خبرنگار ایراسین اظهار کرد: مطالعات انجام شده بر روی عوارض و اثربخشی واکسن‌هایی که در کشور تزریق شده است. باید توجه کرد که در دنیا دو نظام برای ثبت عوارض واکسن‌ها داریم؛ یک روش سیستم مراقبت فعال است به این معنا که افرادی که با افرادی که واکسن دریافت کردند تماس گرفته می‌شود که نمونه رایج بررسی عوارض واکسن در دنیاست که معمولاً روی جمعیت کمی از افراد مطالعه می‌شود چراکه هزینه‌بر است.

وی افزود: روش دیگری بررسی عوارض واکسن، مراقبت غیرفعال است؛ به این صورت است که نهاد دولتی متولی واکسن، سامانه یا شماره تلفنی را اعلام می‌کند تا هرکس بعد از تزریق واکسن عوارض داشت، وارد این سامانه شده یا تماس بگیرد و عارضه را ثبت کند. در کشور از هر دو روش برای بررسی عوارض احتمالی واکسن استفاده می‌شود. البته سیستم فعال دقیق‌تر است و احتمال کم گزارشی در این سیستم نزدیک به صفر است زیرا به صورت مستقیم با فرد گفت‌وگو می‌شود.

رئیس کمیته راهبری مطالعات عوارض واکسیناسیون وزارت بهداشت بیان کرد: وزارت بهداشت از گذشته سیستم غیرفعال را برای عوارض واکسیناسیون کودکان دنبال می‌کرده است و همین شیوه هم برای بررسی عوارض احتمالی واکسن کرونا تقویت شده است.

اجرای طرح مراقبت فعال عوارض واکسن کرونا در کشور

وی با اشاره به اجرای طرح مراقبت فعال عوارض واکسن کرونا در کشور توسط معاون پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شاهرود، گفت: پروتکل سیستم نظارت فعال در هفت دانشگاه علوم پزشکی شاهرود، مشهد، گیلان، سنندج، بیرجند، کرمان و سیستان و بلوچستان استفاده کرده و ۴ واکسن تزریق‌شده در ایران شامل اسپوتنیک، آسترازنکا، سینوفارم و برکت بحث عوارض واکسن را مورد بررسی قرار داده‌اند.

یونسیان افزود: در این طرح، ۳۰ هزار نفر از افرادی که ۴ واکسن رایج کرونا را دریافت کردند به مدت ۱۷ هفته از دریافت دز دوم مورد مراقبت و پیگیری قرار خواهند گرفت که هفته نخست به صورت روزانه و هفته‌های بعد به صورت هفتگی خواهد بود و عوارض احتمالی واکسن ثبت می‌شود.

وی اضافه کرد: پروتکل این مطالعه از سازمان جهانی بهداشت گرفته شده است و در مراحل میانی این طرح هستیم. البته نمونه‌گیری ما هنوز کامل نشده است. زیرا در برهه‌ای به واکسن اسپوتنیک و آسترازنکا دسترسی نداشتیم که نمونه حدود ۲۰ هزار نفر ماند. واکسن برکت هم تازه شروع شده و در مجموع تاکنون ۹۲ هزار نفر را به عنوان نمونه بررسی می‌کنیم. در مورد واکسن سینوفارم مطالعه کامل شده است.

رئیس کمیته راهبری مطالعات عوارض واکسیناسیون وزارت بهداشت ادامه داد: هر مورد عارضه جدی که شامل تشنج، شوک آنافیلاکسی، لخته خون و... است، تیمی متشکل از پنج متخصص رشته‌های مختلف، تمام جوانب را بررسی می‌کنند که آیا این عارضه می‌تواند منتسب به واکسن باشد یا خیر. زیرا این عوارض قبل از واکسیناسیون هم به صورت پراکنده در جامعه رخ می‌داد. بنابراین دشوار است که تصمیم بگیریم که کسی که واکسن کرونا تزریق کرده و دچار این عوارض شده، آیا اگر واکسن تزریق نمی‌کرد هم دچار این عارضه می‌شد یا خیر؟ همین موضوع درباره مرگ هم وجود دارد.

هیچ مرگی منتسب به تزریق واکسن کرونا را نیافتیم

وی افزود: تا قبل از ظهور کرونا در کشور سالانه ۴۰۰ هزار مرگ ثبت می‌شد که روزانه ۱۱۰۰ تا ۱۲۰۰ نفر در کشور فوت می‌کنند، حال بعد از واکسیناسیون اگر میزان مرگ همان ۱۱۰۰ نفر باشد، می‌گوییم ربطی به واکسن نداشتند، بلکه زمانی که میزان مرگ مثلاً ۱۱۱۰ نفر شود، می‌گوییم از نظر آماری مرگ این ۱۰ نفر منتسب به واکسن است.

یونسیان با بیان اینکه هیچ مرگی را در این ۹۲ هزار نفر نتوانستیم به واکسن منتسب کنیم، گفت: دو مورد عارضه جدی مشاهده شد که به واکسن منتسب می‌شد که یک تشنج و یک لخته خونی بوده که هر دو بهبود یافتند و عارضه کشنده‌ای نبوده است. عوارض غیرجدی از محل درد واکسن، سردرد، بدن درد و تب که شبیه علائم سرماخوردگی هستند که برای ما جدی تلقی نمی‌شود و علائم هستند و عارضه محسوب نمی شوند.

وی افزود: با توجه به اینکه این مطالعه در اوج پیک پنجم با سویه دلتا انجام شده است اگر این ۹۲ هزار نفر واکسن دریافت نمی‌کردند، انتظار ده‌ها و صدها مرگ داشتیم که در مقام مقایسه با دو عارضه قابل برگشت تشنج و لخته خونی، هیچ به شمار می‌رود.

رئیس کمیته راهبری مطالعات عوارض واکسیناسیون وزارت بهداشت بیان کرد: هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که واکسن بی عارضه است اما هنر این است که اثربخشی واکسن به هزاران بار بیش از ابتلا به بیماری است. عمده نگرانی که مردم دارند، این است که عوارضی که در فرد واکسن زده مشاهده می‌کنند را منتسب به واکسن می‌کنند درصورتی‌که چنین نیست.

وی بیان کرد: با حمایت‌های وزارت بهداشت و درمان امیدواریم این مطالعه تا پایان پاییز تکمیل شود اگرچه این مطالعات ادامه خواهد داشت و مدام گزارش‌های میدانی از نتایج اطلاع‌رسانی می‌شود.

میزان اثربخشی واکسن‌های تزریق شده در کشور بر اساس مطالعه انجام شده

یونسیان درباره میزان اثربخشی واکسن‌های تزریق شده نیز گفت: در مطالعه‌ای که شرح دادم هدف ثبت عوارض واکسن بوده است، اما از آنجایی که یکی از عوارض بستری در بیمارستان و یکی از عوارض ابتلا به کرونا است، به عنوان یک هدف جنبی مشخص شد که می‌توانیم تأثیر واکسن بر روی ابتلا و بستری این نمونه را هم گزارش کنیم. با آنالیز داده‌ها تقریباً برآورد شده که واکسن‌ها اعم از همه انواعشان مجموعاً حدود ۸۴ درصد قدرت پیشگیری از ابتلا به کرونا را داشتند و حدود ۹۰ درصد هم قدرت پیشگیری از بستری و ابتلا به فرم شدید را داشته‌اند. در زمینه میزان تأثیر واکسن‌ها در پیشگیری از مرگ، از آنجایی که هیچ مورد مرگی گزارش نشده، نمی‌توانیم اظهار نظر کنیم. البته همه مطالعات دنیا نشان داده‌اند که بیشترین قدرت واکسن‌ها در وهله اول پیشگیری از مرگ است، بعد پیشگیری از ابتلا به فرم شدید و بعد هم ابتلا به فرم خفیف است.

نیمی از جمعیت کشور دو دز واکسن کرونا را دریافت کردند

یونسیان با اشاره به اینکه در ایران حدود ۸۲ درصد افرادی که تزریق واکسن به آن‌ها پیشنهاد شده، پذیرفتند که دز اول را تزریق کنند، تصریح کرد: تاکنون ۵۶ میلیون نفر (۶۵درصد)دز اول واکسن را دریافت کردند و به ۴۳ میلیون نفر (۵۰درصد)هم هر دو دز واکسن کرونا تزریق شده است.

وی گفت: ۶۳ درصد جامعه هر دو دز واکسن را دریافت کرده است و این روند تسریع واکسیناسیون مطلوب است اما اینکه چه زمانی به ایمنی جمعی می‌رسیم مشخص نیست. زمانی که با ویروس ووهان مواجه شدیم با ایمنی دو سوم جمعیت می‌توانستیم به زندگی عادی برگردیم اما امروز ما با ویروس دلتا مواجه هستیم که نیازمند به ایمنی بیش از ۸۵ درصدی جامعه هستیم.