پایگاه خبری ایراسین- مهنور گیتی‌فر: ما روی کره زمینی زندگی می‌کنیم که ۷۱ درصد آن را آب پوشانده است و از بیرون این کره زمین آبی‌رنگ به نظر می‌آید. اما این آب‌ها که آب‌های سطحی هستند، تنها آب‌های موجود در کره زمین نیستند. کافی است که کمی به لایه‌های پایینی زمین برویم تا به آب برسیم. این آب با عنوان آب زیرزمینی شناخته می‌شود. آب‌های زیرزمینی، اهمیت بسیار بالایی در زندگی انسان‌ها داشته و روش‌های مختلفی نیز برای دسترسی به آن‌ها وجود دارد. اولین مردمانی که قنات را ابداع کردند و از آب‌های زیرزمینی استفاده کردند؛ ایرانیان بودند. بعد از ایرانیان فناوری قنات به سمت شمال هندوستان و اسپانیا هم رهسپار شد. قنات یا کاریز کانالی است که در زیر زمین حفرشده تا آب را به سطح زمین منتقل کند. به چشمه‌های زیرزمینی مادرچاه گفته می‌شود، قنات‌های حفر شده در عمق زمین در حقیقت نقش یک کانال ارتباطی را ایفا می‌کنند که رشته چاه‌ها را که از مادرچاه سرچشمه می‌گیرند به هم وصل می‌کند. به محلی که قنات به سطح زمین رسیده و خارج می‌شود، آب دهانه کاریز یا سر قنات یا دهن فره می‌گویند.

سال‌های سال قنات‌ها نقش عمده و مهمی در تأمین منابع آبی شهرها و روستا ایفا کرده و به‌طور میانگین به بیش از ۶۰ هزار روستا آب‌رسانی می‌کردند. در زمانه‌ای که لوله‌کشی و آب‌رسانی و انتقال آب نبوده پیشینیان ما از این فناوری استفاده می‌کردند. استفاده از قنات تا دهه ۴۰ خورشیدی در شهرهای مختلف کشورمان رواج داشت اما با حضور پمپ و موتور کم‌کم چاه‌های موتوری به عرصه رقابت راه پیدا کردند. در سال ۱۳۴۷ قانون ملی شدن آب تصویب و اجرا می‌شود. در همان سال قانون «کلیه چاه‌های غیرمجاز بدون پرداخت خسارت در حضور نماینده دادستان مسدود گردد.» نیز اجرا می‌شود. اما بعد از انقلاب تقاضا برای حفر چاه در کشور زیادتر شد؛ چراکه سال ۱۳۶۱ در تبصره ذیل ماده ۳ قانون توزیع عادلانه آب «چاه‌های محفوره قبل از ۱۳۶۱ در صورت عدم اضرار و حریم پروانه صادر گردد.» این تبصره باعث شد که بیش از ۱۵۰ هزار پروانه برای چاه‌های غیرمجاز صادر شود. علاوه بر آن در سال ۸۳ نیز تصمیم دیگری در این حوزه گرفته می‌شود که تبعات آن امروزه نمایان شده است. در این سال در بخش قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب می‌شود که حق النظاره آب کشاورزی حذف شود و نتیجه این قانون بر همگان مشخص است که وقتی هر موضوعی رایگان شود ارزش و اهمیت آن نیز کمتر می‌شود و آب برای کشاورزی رایگان شد.

در سال ۱۳۸۴ قانون الحاق یک ماده به قانون وصول برخی از درآمدهای دولت باعث شد که «چاه‌های باقی‌مانده تعیین تکلیف و تبصره ذیل ماده ۳ حذف شود.» و این به معنای لغو تبصره ذیل ماده ۳ شد. تصویب این قانون اقدام مؤثری بود که رقم خورد؛ چراکه از سال ۶۱ تا ۸۴ به چاه‌هایی که مربوط به قبل از سال ۶۱ می‌شد پروانه و مجوز داده می‌شد که دراین‌بین تخلفات هم کم نبود! اگرچه که این قانون مفید بود اما پنج سال بعد یعنی در سال ۱۳۸۹ مجلس قانونی را تصویب کرد که پیامدهای آن کم نبود. قانون تعیین تکلیف چاه‌های فاقد پروانه که منجر به تصویب قانونی شد که طی آن تعیین شد «چاه‌های قبل از ۱۳۸۵ در صورت عدم اضرار و حریم و وجود پتانسیل پروانه داده شود.» و این مصوبه منجر به تشویق مردم به تخلف در حوزه حفر چاه غیر مجوز و... شد.

با این توضیح مختصر در مورد قوانین نامناسب در حوزه آب توجه را به این موضوع جلب می‌کنم که استفاده زیاد و برداشت غیر مجاز از آب‌های زیرزمینی که جزء منابع استراتژیک یک کشور هستند معضلات متعددی را رقم می‌زند که مهمترین آن فرونشست است. موضوعی که امروزه در اخبار و جامعه ما بسیار داغ شده ولی همچنان در حد صحبت باقی مانده است. آنچه که باید به آن توجه کرد بحث آگاهی و آموزش افراد جامعه است، از مقام و مسئول و نماینده گرفته تا مردم کوچه و بازار، باید بدانند و آگاه باشند که شرایط آبی کشور و منطقه‌شان به چه صورتی است تا در مسیر مدیریت درست و بهینه مصرف آب، گام بردارند. فاصله عمیقی میان آنچه می توانیم از منابع برداشت کنیم و آنچه برداشت می کنیم وجود دارد و هیچ فکر کرده‌ایم که این شکاف عمیق، چه تبعات سنگینی دارد؟ آبادی و توسعه این کشور با برداشت مجاز و غیرمجاز از آبهای زیرزمینی میسر نمی شود. باهم باید فکر و اقدام جدی در این زمینه انجام داد.