به گزارش ایراسین، با خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷، یکی از چالش‌های اصلی دولت این شد که چگونه بدون درآمدهای نفتی کشور را اداره کند. زیرا آمریکا تلاش کرد تا با راه انداختن یک جنگ اقتصادی علیه ایران، صادرات نفت را به صفر برساند. هرچند صادرات نفت هرگز به صفر نرسید اما آنقدر کاهش پیدا کرد که در عمل درآمدهای نفتی تفاوت زیادی با صفر نداشت. این موضوع مشکلات زیادی را ایجاد کرد اما دست‌کم این فایده را داشت که دولت، بودجه بدون نفت را هم تجربه و برای پوشش هزینه‌هایش چاره‌ای دیگر بیاندیشد.

از زمانی که نفت در ایران کشف و به یکی از منابع درآمدی دولت بدل شد، دغدغه دولتمردان و همچنین اقتصاددانان این بوده است که پول حاصل از طلای سیاه نه صرف هزینه‌های جاری دولت، بلکه در امور عمرانی و زیربنایی هزینه شود.

به همین خاطر از سال ۱۳۰۶ تا ۱۳۲۰ پول حاصل از فروش نفت از درآمدهای بودجه عمومی کشور مجزا بود و در یک حساب جداگانه‌ای ذخیره می‌شد تا صرف اموری مانند راه‌سازی، راه‌آهن، کاغذسازی و غیره شود. از شهریور ۱۳۲۰ به بعد با تغییر شکل و ساختار بودجه، درآمدهای نفتی به منظور تأمین مخارج جاری به درآمدهای بودجه عمومی دولت اضافه شد.

به عبارتی دیگر حدود ۸۰ سال است که نفت یکی از پایه‌های اصلی درآمدی دولت بوده است. هرچند در این هشت دهه قطع وابستگی بودجه به نفت از خواسته‌ها و آرزوهای اصلی دولتمردان بود اما این خواسته تا سال گذشته محقق نشد. از این نظر سال ۱۳۹۹ یک سال استثنایی در تاریخ بودجه‌نویسی کشور است و در این سال نفت کمترین وزن را در بودجه داشت.  

در قانون بودجه سال ۱۳۹۸ حدود ۱۳۷ هزار میلیارد تومان درآمد حاصل از نفت و فرآورده‌های نفتی پیش‌بینی شده بود. این رقم در بودجه سال ۱۳۹۹ حدود ۴۵ هزار میلیار تومان است که کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد.

به‌طور کلی نگاهی به قانون بودجه سال ۹۹ نشان می‌دهد که سهم دولت از فروش و صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی به میزان ۶۷درصد کاهش یافته و در عوض سهم درآمدهای مالیاتی نسبت به بودجه سال جاری، ۲۷درصد رشد کرده است.

دولت چقدر درآمد نفتی داشته است؟

حجت‌الاسلام «حسن روحانی» رییس‌جمهوری در جلسه هیات دولت درباره وابستگی میزان بودجه به نفت گفت: سال ۹۹ از سخت‌ترین سال‌های تاریخ ایران بود، برای اینکه بدانید چقدر سخت بود، اتکای ما به نفت و میعانات گازی در بودجه ۲ درصد و به نفت و فرآورده‌های نفتی ۶ درصد بوده است. یعنی اگر همه این‌ها را هم حساب کنیم هشت درصد تکیه بودجه ما به نفت بوده که در تاریخ بی‌سابقه است.

نگاهی به درآمدهای نفتی دولت تدبیر و امید و مقایسه آن با دولت‌های قبل واقعیت کاهش وابستگی بودجه به نفت را نشان می‌دهد. طبق آمارهای موجود از ابتدای سال ۱۳۹۲ تا پایان بهار سال ۹۷، بیش از ۲۹۴ میلیارد و ۲۷۲ میلیون دلار نفت به فروش رفته است.  

هر چند در سال ۱۳۹۲، میزان درآمد نفتی ایران برابر با ۶۴ میلیارد و ۵۴۰ میلیون دلار بود اما این رقم با کاهش قیمت نفت در سال ۱۳۹۳ به ۵۵ میلیارد و ۴۰۶ میلیون دلار کاهش یافت. این روند کاهشی در سال بعد نیز ادامه داشت و به حدود ۳۱ میلیارد دلار رسید.

اما با به نتیجه رسیدن برجام، ایران توانست در سال ۱۳۹۵ صادرات نفت را حدود ۴۱ درصد افزایش دهد و درآمدهای نفتی را به بیش از ۵۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار برساند. سپس در نخستین سال شروع به کار دولت دوازدهم در سال ۱۳۹۶ میزان درآمد حاصل از فروش نفت به حدود ۶۵ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسید.

بعد از آن در سال ۱۳۹۷ با خروج آمریکا از برجام روند نزولی درآمدهای نفتی شروع شد به‌طوری که درآمد نفتی دولت به‌شدت کاهش یافت. این کاهش تا حدی بود که در عمل نفت از بودجه جاری رخت بربست.

در این مورد اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهوری ایران گفته بود که «کل درآمد نفتی کشور در سال ۱۳۹۸ به دلیل شدت تحریم‌های آمریکا، در حدود هشت میلیارد دلار بوده است.»

همچنین، بر اساس گفته «محمد باقر نوبخت» رییس سازمان برنامه و بودجه، درآمد نفتی ایران در سال ۱۳۹۹ به زیر ۹ میلیارد دلار رسید.

در مجموع برآورد می‌شود که کل درآمدهای نفتی دولت تدبیر و امید تا سال ۱۴۰۰ به ۳۵۰ میلیارد دلار برسد که کمی بیشتر از نصف درآمدهای نفتی دولت‌های نهم و دهم است. بنابراین، می‌توان گفت که در هشت سال گذشته بودجه کشور کمتر از گذشته به نفت وابسته بوده و در سال ۱۳۹۹ کشور به طور تقریبی بدون نفت اداره شد.