پایگاه خبری تحلیلی ایراسین - محمدجواد قائدی: رهبر معظم انقلاب شعار سال ۱۴۰۱ را «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» نامیدند. هر چند امسال نیز مانند چند سال گذشته معیشت مردم دچار مشکل بوده و معضلاتی مانند گرانی و بیکاری گریبان‌گیر مردم است ولی انتخاب هوشمندانه شعار سال از سوی رهبر انقلاب می تواند گره‌گشای حل مشکلات کشور باشد.
البته توجه به این موضوع خالی از لطف نیست که تحقق شعار سال در گرو تلاش آحاد مردم و مسئولان کشور بوده و این شعار به مثابه الگویی برای حرکت به سمت هدف است.
اما برای رسیدن به هدف، یعنی تولیدِ دانش‌بنیان که موضوع این یادداشت است، داشتن نقشه برای پیمودن مسیر ‌که موجب تحقق شعار سال ۱۴۰۱ می‌شود بسیار سودمند است؛ چرا که این مسیر با استفاده از الگو قراردادن تجارب موفق، هموار و کوتاه می‌شود و فولاد مبارکه به عنوان الگوی ملی بنگاه‌داری می‌تواند یکی از این الگوهای موفق باشد.
فولاد مبارکه؛ تجربه موفق تولید دانش بنیان
شرکت فولاد مبارکه به عنوان یکی از بزرگترین موالید انقلاب اسلامی در حوزه صنعت کشور شناخته می‌شود. پس از بهره‌برداری از خطوط تولید این شرکت در دی ماه ٧١، فولاد مبارکه به یکی از قطب های بزرگ تولیدی و صنعتی کشور تبدیل شده و نقش مهمی را در اقتصاد کشور به عنوان صنعتی مادر برای تامین مواد اولیه صنایع بزرگ مانند صنعت خودروسازی، نفت و گاز، لوازم خانگی و... بازی می‌کند.
هم اکنون این شرکت بیش از یک سوم فولاد کشور را تامین می‌کند که این موضوع نشان دهنده وجود پشتوانه‌ای قوی در حوزه مدیریت استراتژیک بر پایه دانش و تجربه است. همچنین جایگاه رفیع این شرکت یا بهتر بگوییم این گروه تولیدی وقتی بهتر مشخص می شود که در برنامه‌های کلان کشور مانند افق ١٤٠٤ که طبق آن باید صنعت فولاد کشور ٥٥میلیون تن محصولات فولادی تولید کند روی فولاد مبارکه حساب ویژه‌ای باز شده است.
۱۰ نمونه موفق تولید دانش‌بنیان
اما برای تولید دانش‌بنیان در این شرکت می‌توان ١٠ مورد به عنوان نمونه برشمرد:
١- فولاد مبارکه همواره تلاش کرده در همه عرصه‌ها خصوصا عرصه تولید، از پتانسیل موجود در دانشگاه‌ها استفاده کند. تاسیس پژوهشکده فولاد دانشگاه صنعتی اصفهان و آزمایشگاه نسل٤ در این دانشگاه با حمایت فولاد مبارکه و استفاده از این امکانات در عرصه‌های تولید، به‌ویژه طراحی محصول نشان‌دهنده حمایت این شرکت از پیشرفت دانش در کشور برای تولید محصولات دانش‌بنیان است.
٢- مدیران پروژه ساخت فولاد مبارکه در خاطرات خود بارها به این نکته اشاره کرده‌اند که در زمان ساخت خطوط تولید این شرکت، کوچکترین قطعات و حتی کم اهمیت‌ترین قطعات مانند پیچ‌های سازه‌های فلزی یا رنگ این سازه‌ها از خارج کشور وارد شده بود. این در حالی است که فولاد مبارکه در آستانه ورود به دهه چهارم حیات خود، امروز به بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در خاورمیانه تبدیل شده است و بیش از ٨٠ درصد قطعات و تجهیزات خطوط تولید خود را بر پایه دانش جوانان همین کشور بومی‌سازی نموده تا تحریم‌ها کمترین آثار را بر روند تولید این شرکت داشته باشند.
٣- امروز فولاد مبارکه با شعار «از سنگ تا رنگ» برای تکمیل زنجیره تولید وارد میدان شده و علاوه بر تولید فولاد به کشف، استخراج و فراوری سنگ معدن و بقیه فرایندها تا رسیدن مواد اولیه به خطوط تولید نیز می‌پردازد. این امر جز با تکیه بر دانش متخصصان حوزه های مختلف محقق نمی شود و این سیاست‌های شرکت ثابت کرده در تمام این فرایندها، دانش برای مدیران این شرکت اصالت خاصی دارد.
٤- هر چند ممکن است بعضی از موضوعات جزء زنجیره تولید محسوب نشوند ولی بر روند تولید و قیمت تمام شده تاثیری مستقیم دارند. به طور مثال امروزه موضوع حمل مواد اولیه در صنعت کشور خصوصا صنایع وابسته به مواد معدنی مانند صنعت فولاد به یکی از گلوگاه‌های مهم تبدیل شده است. هزینه‌های حمل مواد اولیه بخاطر نبودن زیرساخت‌های مناسب از جمله نبود زیرساخت ریلی و ناوگان حمل‌ونقل که نبود لوکوموتیوکافی به آن دامن می‌زند باعث شده تا قیمت تمام‌شده برای تولیدکننده بالا رفته و در نتیجه قیمت‌ مصرف‌کننده نیز افزایش یابد. نمونه موفق حل مشکل در این حوزه ثبت سفارش برای خرید ١٠٠دستگاه لوکوموتیو توسط فولاد مبارکه از شرکت مپنا است. این لوکوموتیوها ساخت داخل بوده و بر پایه دانش بومی طراحی و ساخته شده است و باعث می‌شود علاوه بر حمایت از اقتصاد دانش بنیان، منجر به کاهش هزینه‌های تولید شود.
٥- همواره پروژه‌های مختلفی در فولاد مبارکه برای افزایش بهره‌وری در خطوط تولید تعریف و اجرایی شده است. بدیهیست که کسب رکوردهای متعدد در حوزه تولید با بهینه سازی تجهیزات و ماشین‌آلات مربوطه میسر است. همه این بهینه‌سازی‌ها با تعریف پروژه‌های متعدد در واحدهای مختلف تولیدی و با نظارت کارشناسان این شرکت غالبا توسط شرکت‌های دانش‌بنیان انجام می‌شود.
۶- نقش نیروی انسانی در حوزه تولید نقشی غیر قابل انکار است و مدیران فولاد مبارکه همیشه به این موضوع باور داشته‌اند. برای همین است که آن‌ها همیشه تلاش بوده‌اند تا با انتخاب و بکارگیری نیروی انسانی متعهد، چه در استخدام و چه در استفاده از پیمانکاران سهم بزرگی را در رسیدن ایران به حضور در بین ۱۰ فولادساز برتر دنیا ایفا کنند. این موضوع با انتخاب سیاست های تشویقی برای کارکنان و بسیاری دیگر از اقدامات میسر شده که همه آن‌ها براساس برنامه‌های مدون و جامعی انجام می‌شود که مطالعات آن بر پایه دانش روز علوم انسانی و با همکاری دانش‌گاه‌ها و پژوهشگران برتر کشور انجام می‌شود.
۷- تصفیه پساب‌های شهری و صنعتی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های روز دولت‌ها و صنایع در دنیاست و در صورت تصفیه نشدن این پساب‌ها مضرات جبران‌ناپذیری به محیط زیست می‌رسد. فولاد مبارکه با توجه به محدود بودن منابع آب خام و از طرف دیگر در راستای ایفای نقش شهروند شرکتی و برای عمل به مسئولیت‌های اجتماعی احداث تصفیه‌خانه‌هایی را برای تصفیه پساب شهرهای اطراف کلید زده تا بتواند از این آب در فرایند تولید محصولات فولادی استفاده کند. این تصفیه‌خانه‌ها با تکنولوژی بالایی آب را تصفیه کرده تا آب باکیفیتی را برای استفاده در تولید مهیا نموده و بستر را برای بازچرخانی همین آب تا ۸ بار پس از استفاده فراهم کند. تولید فولاد در این شرکت از بدو راه‌اندازی خطوط تولید تاکنون به سه برابر رسیده و این در حالی است که مصرف آب فولاد مبارکه از آب زاینده‌رود به کمتر از یک سوم در این زمان رسیده است. پیش‌بینی می‌شود با برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای توسعه این تصفیه‌خانه‌ها و اضافه نمودن شهرهای دیگر به جمع شهرهای تحت پوشش این طرح، فولاد مبارکه تا سال ۱۴۰۴ مصرف آب خام در فرایند تولید را به صفر می‌رساند که این موضوع تحول عظیمی را در صنعت کشور رقم خواهد زد و این موضوع جز با بکارگیری دانش روز و استفاده از تکنولوژی قابل انجام نیست.
۸- شرکت‌های مختلفی در دنیا به تولید فولاد مشغولند و هرکدام نسبت به نوع خطوط تولید، استانداردها و اهدافشان بنچ‌مارک‌هایی را به عنوان الگو برای خود در نظر می‌گیرند. در حوزه میزان مصرف آب به ازای هر تن تولید فولاد نیز بنچ مارک‌های مختلفی وجود دارد. فولاد مبارکه در سال ۱۴۰۰ توانست با پشت سر گذاشتن همه رکوردها در این عرصه نیز مانند عرصه‌های دیگر به عنوان صنعتی پیشتاز در سطح دنیا شناخته شده و مصرف آب خام در تولید فولاد را به ۲.۲ متر مکعب بر تن برساند که نقش دانش و تکنولوژی، خصوصا در روش طراحی محصولات و بهینه‌سازی در این دستاورد به وضوح دیده می‌شود.
۹- نه تنها دانش مهندسی، بلکه به‌کارگیری دانش علوم انسانی در بالا رفتن میزان تولید تاثیر دارد. یکی از این دانش‌ها، دانش مربوط مدیریت سازمان است که این پیاده‌سازی این دانش در فولاد مبارکه نهادینه شده و کسب جوایز معتبر ملی و بین‌المللی متعدد در این زمینه نشان از اهمیت دانش در سازمان این شرکت است. به طور نمونه فولاد مبارکه در نوزدهمین همایش ملی تعالی سازمانی برای چهارمین بار موفق شد تندیس زرین جایزه ملی تعالی سازمانی که بالاترین سطح این جایزه است را کسب کند.
۱۰- سرمایه‌گذاری در تولید انرژی برق، نه با دانش و تجهیزات قدیمی بلکه با استفاده از تجهیزات روز دنیا و به‌کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر که از مباحث داغ حوزه صنعت در کل دنیاست باعث می‌شود بخشی از محدودیت‌های موجود در حوزه انرژی از بین برده تا تولید فولاد مبارکه بتواند نیاز صنایع پایین‌دستی خود که بیش از ۳۰۰۰ مشتری هستند را به طور کامل تامین نموده و کشور را از واردات ورق‌های فولادی بی‌نیاز کند. با احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی این شرکت که ظرفیتی بیشتر از کل ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی و بادی موجود کشور است جهشی قابل توجه در تولید برق با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر صورت می‌گیرد.

موفقیت پایان ندارد
هرچند نمونه‌هایی از موفقیت‌های فولاد مبارکه به عنوان الگوی ملی بنگاه‌داری در این یادداشت ذکر شد ولی باید بگوییم مجموعه صنعت کشور و فولاد مبارکه هنوز جای پیشرفت زیادی دارند تا بتوانند قله‌های پیشرفت و موفقیت را در عرصه‌های بین‌المللی فتح کنند. یادآوری چنین نمونه‌هایی باعث می‌شود همه باور داشته باشیم که «ما می‌توانیم» شعار «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» را عملی کنیم.