به گزارش خبرنگار ایراسین، امروزه اهمیت پدافند غیرعامل در همه زمینه‌ها یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. اینکه در تقویم رسمی کشورمان هفته‌ای با نام هفته پدافند غیرعامل نام نهاده شده گواه بر این مدعاست. در سال جاری، این هفته از ۴ تا ۱۱ آبان‌ماه گرامی داشته می‌شود و شعار آن «برای مردم، پدافند دانش‌بنیان، حفاظت از زیرساخت‌ها، تداوم کارکردها» است.

در متن حاضر بخش‌هایی از سخنان سردار دکتر غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور و روح‌اله زمانی دبیر کمیته پدافند غیرعامل و مدیر حراست فولاد مبارکه درخصوص پدافند غیرعامل پیش روی شما خوانندگان محترم خبرنامه است:

سردار، به‌عنوان سؤال نخست، در مورد فلسفه شکل‌گیری سازمان پدافند غیرعامل کشور، رسالت‌ها و مأموریت‌های آن توضیح بفرمایید.

پدافند غیرعامل یا دفاع غیرنظامی، نوعی از دفاع است که بدون استفاده از سلاح و تجهیزات در برابر تهدیدات شکل گرفته و دنبال می‌شود و تقریبا در بیشتر کشورها وجود دارد و حوزه شمول آن شامل سیل، زلزله، مباحث امنیتی، جنگ و... است. قبل از انقلاب، سازمانی به نام دفاع غیرنظامی در کشور وجود داشت که زیر نظر نخست‌وزیر وقت بود و بعد از انقلاب، به دستور شورای انقلاب منحل شد. احتمالا در آن زمان، نظر نخست‌وزیر ماهیتی امنیتی داشته؛ این در حالی است که در زمان جنگ تحمیلی ما با آسیب‌هایی مانند اسکان آوارگان جنگ، مهاجرین، پناهگاه‌ها و... روبه‌رو شدیم که همه آن‌ها با پدافند غیرعامل مرتبط است.

نکته دیگر غفلت از توجه به معیارها و ضوابط پدافند غیرعامل در ایجاد زیرساخت‌ها بود، به‌طوری‌که این زیرساخت‌ها به‌گونه‌ای ساخته نشود که در صورت بروز تهدید یا جنگ، آسیب‌پذیر باشند. در سال ۱۳۸۲ یکی از خلبانان نیروی هوایی در هنگام گشت هوایی، متوجه آسیب‌پذیری تأسیسات زیرساختی کشور از نظر موقعیت‌های مکانی شد و این موضوع را از طریق نامه به اطلاع مقام معظم رهبری رساند. ایشان ستادی را برای بررسی این موضوع مأمور کردند و این ستاد به این نتیجه رسید که کشور نیازمند ساختاری است که هم ساخت‌وساز کشور را به جهت تولید امنیت و کاهش آسیب‌پذیری، سازماندهی و مدیریت کند و هم در صورت بروز تهدید بتواند از مردم و دارایی‌هایشان حفاظت و صیانت کند. این موضوع در ابتدا توسط ساختاری به نام کمیته دائمی پدافند غیرعامل بررسی شد که در واقع ساختاری بین دولت و ستاد نیروهای مسلح بود. پس از مدتی در سال ۸۳ به این نتیجه رسیدند که بررسی این موضوع برای برنامه‌ریزی، هدایت، کنترل و پیشبرد اهداف و راهبردها نیازمند یک ساختار سازمانی است. در نتیجه سازمان پدافند غیرعامل کشور شکل گرفت که از آن زمان تاکنون مشغول انجام مأموریت‌های خود است. در واقع می‌توان زمان آغاز به کار یک ساختار منسجم برای تولی‌گری بحث پدافند غیرعامل در کشور را ۸ آبان ۱۳۸۲ دانست.

دسته‌بندی مأموریتی سازمان در حوزه تهدیدات چگونه است؟

تهدیدات را می‌توان در حوزه تهدیدات انسان‌ساخت و طبیعی تقسیم‌بندی کرد. حوزه تهدیدات طبیعی، مانند سیل و زلزله، به سازمان مدیریت بحران سپرده شده و سازمان پدافند غیرعامل کشور، متولی بحث تهدیدات انسان‌ساخت، مانند جنگ، مباحث امنیتی، فناوری‌های نو مانند سایبری، زیستی، پرتویی، شیمیایی و... است. تهدیدات انسان‌ساخت به دلیل آنکه از دو مؤلفه انسان و تکنولوژی تأثیر می‌پذیرد، به‌طور مرتب در حال تغییر است؛ به‌طوری‌که اگر در دهه پیش از تهدیدات سایبری سخن می‌گفتید، کسی آن را جدی نمی‌گرفت، ولی امروز همگان به اهمیت آن واقف هستند؛ به همین دلیل سازمان پدافند غیرعامل کشور به سراغ سازوکارهایی مانند تشکیل قرارگاه‌های تخصصی متناسب با حوزه تهدیداتی رفته است که بیشتر با آن روبه‌رو هستیم. همچنین تشکیل قرارگاه پدافند سایبری، زیستی، شیمیایی، پرتویی، الکترونیک، اقتصادی و مردم‌محور از دیگر اقدامات این حوزه است. در واقع تشخیص پیش‌دستانه تهدید در حوزه‌های مختلف به‌صورت رویکرد اساسی، هدف اصلی سازمان پدافند غیرعامل کشور است تا هم‌زمان بتواند الگوهای مقابله با تهدید را تنظیم و آماده کند.

اساسا منظور از تهدیدات نوین چیست و این تهدیدات چگونه شکل می‌گیرد؟

تهدیدات حوزه تکنولوژی، با فناوری‌های نو ظهور می‌کند. تکنولوژی نیز در قالب زیرساخت‌ها و ابزارها وارد زندگی افراد می‌شود. نکته اینجاست که در کنار امکانات و فرصت‌هایی که فناوری در اختیار ما قرار می‌دهد، می‌تواند منشأ برخی تهدیدات نیز باشد. بخشی از این تهدیدات مربوط به بخش اشراف و کنترل است که از سوی سازنده تکنولوژی بر مصرف‌کننده اعمال می‌شود. اصل موضوع اینجاست که می‌توانیم تهدید را به‌صورت پیش‌دستانه و قبل از آنکه علیه ما به کار گرفته شود رصد، پایش و به‌موقع تشخیص دهیم که این وظیفه سازمان پدافند غیرعامل است. بر همین اساس برای دستگاه‌های متولی، شرح وظایف تعیین شد.

کدام‌یک از تهدیدها می‌توانند کشور را تحت تأثیر قرار دهند؟

یکی از تهدیدات متصور برای کشور بر بستر تکنولوژی، قابلیتی به نام هوشمندی است. امروز ما با پدیده‌هایی مانند گوشی هوشمند، ماشین هوشمند و در نهایت خانه هوشمند و فراتر از آن شهر هوشمند روبه‌رو هستیم. در چنین شهری، تمام اجزای مدیریت خدمات شهر، مانند آب، گاز، ترافیک و... بر بستر پلتفرم‌های هوشمند کار خواهد کرد. از سوی دیگر وقتی فناوری اطلاعات توسعه پیدا می‌کند، با مقوله‌ای به نام زیرساخت نرم مواجه می‌شویم. یعنی زیرساخت‌هایی درون شهر که وابسته به کارکردهای سایبری، فناوری اطلاعات و این فضا هستند. وقتی پلتفرم شهری هوشمند است، یعنی آن زیرساختی که همه داده‌های شهر هوشمند روی آن سوار می‌شود، به‌واسطه قابلیت فضای سایبری که بر آن اضافه شده، قابلیت دست‌کاری، نفوذ و کنترل سیستم را فراهم می‌کند و این امر به‌واسطه ارتباط سیستم‌ها به یکدیگر به‌شدت تهدیدزاست. در واقع تهدیدی که سازمان پدافند غیرعامل کشور در این حوزه متصور است، حمله به یک شهر و تخریب زیرساخت‌های آن به‌وسیله چند ویروس سایبری از راه دور است. این به معنای مخالفت با شهر هوشمند نیست. برعکس، ما موافق هوشمندسازی هستیم؛ چون هوشمندسازی، کاهش هزینه، انرژی و رفاه بسیاری به همراه دارد؛ اما نکته اینجاست که چه کنیم تا در برابر این تهدیدات آسیب‌پذیر نباشیم. این مهم با طرح پدافند هوشمند شهری محقق می‌شود. یعنی استفاده از مزایای فناوری شهر هوشمند در کنار توجه و آگاهی از مخاطرات آن و چاره‌اندیشی برای جلوگیری از بروز تهدید. این کاری فنی و تخصصی و حرکت بر لبه علم و دانش است، چراکه نیازمند نگاه بین‌رشته‌ای و تربیت متخصصانی است که به‌نوعی بر این حوزه اشراف داشته باشند. در حال حاضر، پرداختن به تهدید مانند گذشته نیست؛ بلکه تهدیدی مستتر در لایه و ذات تکنولوژی است.

در مورد جنبه‌های مختلف تهدید سایبری توضیح دهید.

استراتژیست‌ها تهدید نخست دنیا را تغییرات اقلیمی عنوان کرده‌اند و پس از آن به تهدیدات زیستی اشاره می‌کنند. در مورد تهدیدات سایبری معتقدیم وقتی می‌خواهیم از یک فناوری استفاده کنیم، باید در درجه اول سواد استفاده از آن و در درجه بعد فرهنگ استفاده از آن را داشته باشیم. بدون این دو به سمت استفاده ناشیانه از فناوری خواهیم رفت. در همین زمینه امروز نوع جدیدی از جنگ موسوم به جنگ شبکه‌های اجتماعی مطرح شده است. شاید در نگاه اول شبکه‌های اجتماعی تنها ابزاری برای توسعه ارتباطات باشند، اما زمانی که به پدیده جلیقه‌زردها در فرانسه نگاه می‌کنیم، می‌توان دریافت که همین شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای به‌کارگیری مردم یک کشور علیه منافع خودشان استفاده شود. در چنین مواقعی دیگر نیازی به ارتش برای حمله فیزیکی نیست، بلکه مردمی که افکار آن‌ها توسط شبکه‌های اجتماعی بیگانه، مدیریت و جهت‌دهی می‌شوند خودبه‌خود در جهت تحقق اهداف دشمنان حرکت می‌کنند. امروز صحبت بر سر جنگ به‌عنوان مدیریت بر ذهن، فکر، باور و رفتار است که به‌عنوان جنگ شناختی مطرح می‌شود. نمونه آن جنگ تمام‌عیار اقتصادی با مدل‌هایی از جنگ اقتصادی بر بستر شبکه‌های اجتماعی مانند ایجاد کمبود مصنوعی در برخی اقلام ضروری است. مردم باید این تهدیدات را بشناسند و بدانند این‌ها توهم توطئه نیست. در صورت تبیین درست این تهدیدات می‌توان الگوهای جدیدی از دفاع را در برابر آن تنظیم کرد. رسالت سازمان پدافند غیرعامل کشور، در این چارچوب شکل می‌گیرد.

مهم‌ترین اقدامات این قرارگاه در زمینه افزایش توان بازدارندگی سایبری چه بوده است؟

اینکه بتوانیم تهدید را در فضای سایبری بشناسیم و دسته‌بندی کنیم و ببینیم این تهدید در درجه اول به چه شکلی است. طبیعتا، دانش سایبری و فناوری اطلاعات، دانشی وارداتی است که در کشور ما تا اندازه‌ای توسعه پیدا کرده است. در این زمینه معتقدم جزو کشورهای پیشرو در تشخیص تهدیدات سایبری در دنیا هستیم. نکته دوم اینکه وقتی تهدید را شناختیم، باید برای آن الگوهای دفاعی تنظیم کنیم. در این زمینه دفاع ما از الگوی غیرنظامی برخوردار است. باید بدانیم که دفاع غیرنظامی در فضای سایبری خیلی فنی، علمی و پیچیده است. در جریان حمله اکستاکس‌نت به تأسیسات اتمی ایران، شاهد اولین جنگ رسمی سایبری علیه یک کشور در حوزه حمله به زیرساخت‌های هسته‌ای بودیم. این حمله با وجود خساراتی که به دنبال داشت، سبب شد پیشرفت‌های بسیار زیادی داشته باشیم. اولین اتفاق در این زمینه این بود که مدیرانی که به این جنگ باور نداشتند، آن را پذیرفتند و کشور هوشیار شد. پس از آن نیز کشور به سوی ارتقای توان بازدارندگی و پدافند سایبری حرکت کرد. ما این دانش را امروز توسعه دادیم و می‌توانیم بگوییم یکی از محصولاتمان، توسعه دانش پدافند سایبری است. پس از آن به سراغ تولید و خودکفایی در تولید محصولات سایبری حرکت کردیم. به همین منظور شرکت‌های دانش‌بنیان را جمع کردیم. این امر سبب شد تا برای نمونه، سامانه بومی کنترل صنعتی موسوم به اسکادا که تا چند سال پیش حتی یک نمونه از آن در داخل تولید نمی‌شد، اکنون به مرحله‌ای برسد که اسکادای بومی ایرانی در جهان شناخته شود و بسیاری از کشورها تمایل به استفاده از آن دارند. این موضوع از این نظر حائز اهمیت است که بدانیم اسکادا در لبه فناوری قرار دارد. امروز بین ۲۳۰ تا ۲۵۰ محصول سایبری دقیق تأییدشده در کشور داریم. ایران که روزی کشوری آسیب‌پذیر از نظر تهدیدات سایبری بود، امروز به کشور تولیدکننده خدمات دفاعی و امنیت سایبری تبدیل شده است. پدافند سایبری در واقع بر لبه دانش حرکت می‌کند. یعنی باید فناوری نو را از منظر قابلیت‌ها و آسیب‌پذیری‌ها به‌طور کامل بشناسد و در مقابل آن ضمن بهره‌برداری هوشمندانه از فناوری، از قابلیت مقابله با تهدید و کنترل آسیب‌پذیری‌ها برخوردار باشد.

پیام دبیر کمیته پدافند غیرعامل شرکت فولاد مبارکه

صنعت لازمه پیشرفت هر جامعه و بهره‌وری مناسب نیز دستاورد یک جامعه پیشرفته است. بی‌شک صنایع، پشتوانه اساسی و محکم اقتصادی برای حفظ پایداری و تداوم کارکردهای ضروری هر کشور در شرایط عادی و بحران‌های گوناگون محسوب می‌شود و دارای نقش راهبردی در این خصوص است.

در جهان امروز که زیرساخت‌های صنعتی، هدفی جذاب و حائز اهمیت برای متخاصم منظور می‌گردد، اجرای الزامات همه‌جانبه پدافند غیرعامل در فاز کالبدی، شریان‌های جاری و فرایندهای گروه فولاد مبارکه که یکی از زیرساخت‌های استراتژیک و حساس صنعت فولاد به شمار می‌رود، ضامن مصون‌سازی و محافظت از این سرمایه ملی یا کاهش سطح آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات طبیعی، عملکردی و گزینه‌های انسان‌ساخت روی میز دشمنان و مخالفان رشد و شکوفایی این مرزوبوم خواهد بود. امید است با استعانت از خداوند متعال و اجرای فرامین مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای (حفظه الله) اهتمام ویژه مدیران اندیشمند و همچنین فعالیت‌های هوشمندانه کارکنان خدوم و فداکار، گامی مؤثر در پاسداری و مراقبت از این مجموعه عظیم صنعتی که نمادی از معماری و توان غرورآفرین مهندسین ایرانی است، برداریم.

روح اله زمانی دبیر کمیته پدافند غیرعامل و مدیر حراست