پایگاه خبری تحلیلی ایراسین - شرکت فولاد مبارکه به عنوان بزرگترین تولیدکننده فولاد در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA)، نقش بسزایی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. با این حال، فعالیت این شرکت در استان اصفهان که با مشکل جدی کمبود آب مواجه است، اهمیت ویژه‌ای به مدیریت مصرف آب آن می‌بخشد. هدف این گزارش، تحلیل جامع اقدامات زیست‌محیطی شرکت فولاد مبارکه در زمینه کاهش مصرف آب، مقایسه عملکرد آن با استانداردهای جهانی و بررسی ابتکارات این شرکت در استفاده از پساب شهری و تصفیه آن است. همچنین، این گزارش به مقایسه برداشت آب این شرکت از رودخانه با سایر مصرف کنندگان از جمله کشاورزی می‌پردازد.

سفر فولاد مبارکه به سوی بهره‌وری آب

بررسی سابقه مصرف آب شرکت فولاد مبارکه نشان می‌دهد که این شرکت در طول سال‌های گذشته پیشرفت چشمگیری در کاهش شدت مصرف آب داشته است. در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱ میلادی)، پیش بینی شده بود برای تولید ۲.۴ میلیون تن فولاد، ۱۶.۴ متر مکعب آب به ازای هر تن فولاد مصرف شود. اما با افزایش قابل توجه تولید سالانه (تقریباً ۳ برابر ظرفیت اولیه) با اقدامات انجام شده این رقم اکنون به حدود ۲.۵ متر مکعب برای هر تن کاهش یافته است و در مقاطعی حتی به ۲.۲ متر مکعب نیز رسیده است.

این تلاش‌ها در سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵ میلادی) با دریافت جایزه شرکت دوستدار محیط زیست در زمینه مدیریت مصرف آب، مورد تقدیر قرار گرفت. همچنین سال گذشته شرکت فولاد مبارکه توانست در بخش جایزه تعالی پایداری انجمن جهانی فولاد در جمع ۵ شرکت پایدار فولاد جهان قرار گیرد.

این کاهش چشمگیر در مصرف آب نشان‌دهنده رویکرد فعالانه شرکت در زمینه حفاظت از منابع آب، اهمیت به فرآیندهای زیست‌محیطی و تشدید بحران کمبود آب در منطقه است.

مقایسه جهانی: فولاد مبارکه در چه جایگاهی قرار دارد؟

برای ارزیابی عملکرد فولاد مبارکه در زمینه مصرف آب، مقایسه آن با استانداردهای جهانی ضروری است. بر اساس داده‌های جهانی، متوسط برداشت آب برای کارخانه‌های فولادسازی یکپارچه حدود ۲۸.۶ متر مکعب به ازای هر تن فولاد تولیدی است.

البته داده‌های تاریخی از دهه ۱۹۵۰ در ایالات متحده نشان می‌دهد که در آن زمان، میزان برداشت آب بسیار بالاتر (حدود ۱۲۹ متر مکعب به ازای هر تن) و مصرف آب نیز بیشتر (۰ تا ۷.۶ متر مکعب به ازای هر تن) بوده است که نشان‌دهنده پیشرفت‌های قابل توجه در بهره‌وری آب در صنعت فولاد در سطح جهانی است. در مقایسه با سایر کشورها، صنایع فولاد هند حدود ۳.۵ متر مکعب آب به ازای هر تن فولاد مصرف می‌کنند و در مجموع با توجه به مصرف فعلی توسط فولاد مبارکه (حدود ۲.۵ متر مکعب به ازای هر تن)، می‌توان گفت که این شرکت در محدوده کم‌مصرف‌ترین شرکت‌های جهان با یک دهم استانداردهای جهانی است. همچنین، با توجه به اینکه حدود ۹۰ درصد از آب برداشت شده در سطح جهانی پس از تصفیه و خنک‌سازی مجدداً مورد استفاده قرار می‌گیرد، تمرکز فولاد مبارکه بر تصفیه و بازیافت پساب نیز با بهترین شیوه‌های صنعت فولاد در سطح جهان همسو است.

تبدیل پساب به منبع حیات: پروژه‌های نوآورانه فولاد مبارکه

فولاد مبارکه برای مقابله با چالش کمبود آب، پروژه‌های نوآورانه متعددی را در زمینه استفاده از پساب در دستور کار خود قرار داده است. پروژه انتقال و تصفیه پساب شهری یکی از مهم‌ترین این پروژه‌هاست. در این راستا، این شرکت با سرمایه‌گذاری ۶۱ میلیون دلاری، اقدام به ایجاد شبکه‌ای به طول ۵۰۰ تا ۷۰۰ کیلومتر با ۱۴ ایستگاه پمپاژ نموده است تا سالانه ۱۲ میلیون متر مکعب پساب را از نه شهر مجاور یعنی شهرستانهای مبارکه و لنجان جمع‌آوری و به تصفیه‌خانه خود منتقل کند.

هدف از این پروژه، کاهش وابستگی به منابع آب زیرزمینی و رودخانه زاینده‌رود است. تصفیه‌خانه بزرگ این شرکت که بر اساس سیستم‌های روز دنیا طراحی و ساخته شده، در حال تکمیل فاز سوم خود است. اجرای این پروژه تاکنون منجر به کاهش ۳۷ درصدی برداشت آب خام شده است. علاوه بر این، پروژه‌های مشابهی نیز در دست اجرا هستند، از جمله پروژه انتقال پساب ۶ شهر دیگر به فولاد مبارکه و فولاد سبا.

علاوه بر استفاده از پساب شهری، فولاد مبارکه در حال جایگزینی برج‌های تر خنک کننده با نوع هیبرید هست و در طرح‌های جدید از برج‌های خنک‎کننده خشک یا هیبریدی بهره می‌برد و دارای زیرساخت‌های داخلی برای بازیافت و تصفیه کلیه پساب‌های صنعتی و شیمیایی است. این شرکت دارای تصفیه‌خانه‌های صنعتی، شیمیایی و بهداشتی در محل کارخانه است و از سیستم پایش آنلاین برای کنترل پارامترهای مختلف پساب استفاده می‌کند. فولاد مبارکه همچنین از سیستم‌های پیشرفته و بزرگ تصفیه پساب بهره می‌برد که در ایران و خاورمیانه کم‌نظیر تلقی می‌شوند. فرآیند تصفیه با UF، رزینهای تبادل یونی، گاززدایی و اسمز معکوس (RO) از جمله فناوری‌های جدیدی هستند که در تصفیه خانه‌های این شرکت به کار گرفته می‌شود. سرمایه‌گذاری در واحدهای تصفیه پساب در سال ۱۳۸۶ (۲۰۰۷ میلادی) نیز نشان‌دهنده تعهد بلندمدت این شرکت به مدیریت پساب و بازچرخانی آب است. همچنین، این شرکت از آب با کیفیت پایین‌تر (ریجکت یا دور ریز RO) برای فرآیندهایی که به آب با کیفیت بالا نیاز ندارند مثل خنک‌سازی سرباره‌ها استفاده می‌کند و از آب دور ریز برخی از واحدها که کیفیت مناسبی دارند به عنوان آب مورد نیاز سایر فرایندها استفاده می‌نماید. این اقدامات گسترده نشان‌دهنده تعهد جدی فولاد مبارکه به تأمین پایدار آب و رویکرد فعالانه آن در مواجهه با کمبود آب در منطقه است و فراتر از صرفاً بهبود کارایی در داخل کارخانه عمل می‌کند. استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند RO و HERO و SCADAنیز نشان‌دهنده به‌کارگیری روش‌های مدرن مدیریت آب و تمرکز بر کارایی و رعایت استانداردهای زیست‌محیطی در این شرکت است.

ردپای آبی: صنعت در مقابل کشاورزی در اصفهان

طبق آمار وزارت نیرو برداشت آب فولاد مبارکه از رودخانه کمتر از یک درصد است لذا مقایسه برداشت آب فولاد مبارکه از رودخانه (کمتر از ۱ درصد) با مصرف آب کشاورزی، به ویژه در تولید محصولات پر مصرفی مثل هندوانه و سایر محصولات آب بر در منطقه، می‌تواند دیدگاه مهمی در مورد تخصیص منابع آب در استان اصفهان ارائه دهد.

در مقابل، کشت هندوانه در منطقه می‌تواند با استفاده از روش‌های آبیاری سنتی بین ۳۴۰۰ تا بیش از ۸۰۰۰ متر مکعب آب در هکتار در هر فصل مصرف کند. البته با استفاده از آبیاری قطره‌ای، این میزان می‌تواند به ۳۴۰۰ تا ۴۶۰۰ متر مکعب در هکتار کاهش یابد و عملکردی حدود ۵۰ تن در هکتار به دست آید. یک مطالعه دیگر مصرف آب برای تولید خربزه را ۵۴۸۶ متر مکعب در هکتار گزارش کرده است که مشابه هندوانه است. متوسط تولید هندوانه در ایران حدود ۳.۵۴ میلیون تن در سال از ۱۲۱۰۰۰ هکتار زمین است که با استفاده از تخمین بالاتر مصرف آب، به طور متوسط حدود ۷۱۰۰ متر مکعب در هکتار و با روش‌های کارآمدتر حدود ۴۵۰۰ متر مکعب در هکتار آب مصرف می‌شود. آقای حسین اصغری از وزارت جهاد کشاورزی نیز اعلام کرده است که برای تولید ۲۵ تا ۳۰ تن هندوانه در هکتار، ۸۵۰۰ متر مکعب آب نیاز است یعنی برای هرتن محصول ۲۸۳ متر مکعب آب نیاز است حالا به عدد ۲.۵ متر مکعب آب برای هر تن فولاد در فولاد مبارکه بهتر پی خواهید برد.

لذا این مقایسه به خوبی نشان می‌دهد کشاورزی چه حجم بسیار بالایی از آب را در منطقه مصرف می‌کند و البته رویکرد فولاد مبارکه در استفاده از پساب شهری تصفیه شده، بازچرخانی و پروژه انتقال آب دریای عمان گام‌هایی اساسی در جهت کاهش وابستگی به منابع آب شیرین است که می‌تواند فشار بر منابع آب رودخانه‌ای و زیرزمینی را به شدت کاهش داده و به نفع سایر مصرف‌کنندگان، از جمله کشاورزی باشد.

تعادلی فراتر از استانداردهای جهانی بین رشد صنعتی و مسئولیت زیست‌محیطی در مدیریت آب فولاد مبارکه

به طور خلاصه، شرکت فولاد مبارکه دستاوردهای قابل توجهی در زمینه کاهش مصرف آب و اجرای شیوه‌های مدیریت پایدار آب داشته است. تعهد این شرکت به استفاده از پساب شهری تصفیه شده و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته تصفیه و بازچرخانی، پروژه انتقال آب دریا نشان‌دهنده رویکرد مسئولانه آن در مواجهه با بحران کمبود آب در منطقه است. در نهایت، حفظ تعادل بین توسعه صنعتی و پایداری زیست‌محیطی در مناطق با تنش آبی مانند اصفهان، از اهمیت بسزایی برخوردار است و فولاد مبارکه با اقدامات خود در این راستا، به خوبی نقش مهم خود را ایفا کرده است و می‌توان از آن به عنوان یک رهبر زیست‌محیطی در صنعت فولاد ایران یاد کرد.