به گزارش ایراسین به نقل از دنیای اقتصاد، جهان در حالی ۲۰۲۲ را پشت‌سر گذاشت که بخش معدن تحولات بسیاری را در این سال ‌تجربه کرد. نفت، زغال‌سنگ و لیتیوم مهم‌ترین مهره‌های شطرنج معدن‌کاران در ۲۰۲۲ بودند. مهم‌ترین اتفاق سرعت‌گرفتن روند معدن‌کاری هوشمند در پروژه‌های بزرگ بود.

در لیست ۵۰‌معدن‌کار برتر سال ‌نام‌هایی دیده می‌شود که عمدتا روی هوشمندسازی معادن سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در این سال‌که به زیان صنایع معدنی و معدن‌کاران دو کشور روسیه و چین در ۲۰۲۲ تمام شد، گروه نوپای معادن بهترین عملکرد را داشت و از آن‌سو چند شرکت چینی از جمله هایئو، گانفنگ و چاینا نورثرن بدترین عملکرد را در کل سال ‌از خود به‌جای گذاشتند.

بررسی دنیای‌اقتصاد نشان می‌دهد سهم سه عامل وقوع تورم جهانی، درگیری‌ها در مرزهای اوکراین و روسیه و نیز اوج‌گیری بحران پاندمی در چین مهم‌ترین دلایل نوسان‌های قیمتی در بازار فلزات و مواد خام بوده و زمینه نزول شرکت‌های مشهور چینی و روسی را ایجادکرده‌است. از آن‌سو همین وضعیت فضا را برای ظهور بازیگرانی جدید مهیا کرده که گروه معادن از عربستان‌سعودی یکی از آنهاست.

این شرکت موفق‌شده در سال‌۲۰۲۲ با بهبود عملکرد به میزان بیش از ۷۴درصد، نام خود را در فهرست بزرگان معدن‌کاری مطرح کند. کاری که برای یک گروه ۲۵ساله عربی، اقدامی بسیار قابل‌توجه است و نشان از ظهور برندهای اقتصادی برجسته از منطقه خاورمیانه دارد. اهمیت کارگروه معادن از آنجاست که از مجموع ۵۰‌بازیگر برتر بخش معدن در سال‌۲۰۲۲، ۳۵ بازیگر با افت ارزش بازار و نزول روبه‌رو شده‌اند که گویای شرایط سخت بنگاه‌های پیشرو حوزه معدن و مواد خام است. به‌رغم همه این موارد البته استرالیا قدرت بلامنازع بخش معدن در سال‌۲۰۲۲ بوده و نام‌های متعددی در فهرست۵۰شرکت برتر جهان قرار دارند.

در این فهرست ۵۰‌گانه و در بین شرکت‌های برتر این جدول، نام‌های بزرگی دیده می‌شود. در رتبه‌های اول تا دهم به ترتیب شرکت‌هایی همچون: بی‌اچ‌پی، ریوتینتو، گلنکور، واله، فری‌پورت مک‌موران، آنگلو آمریکن، سوثرن‌کوپر، معادن، فورتسکیو متالز و زیجین‌ماینینگ قرار دارند.

بی‌اچ‌پی به‌عنوان بزرگ‌ترین معدن‌کار جهان طبق این رده‌بندی ارزش بازاری بالغ بر ۱۵۴‌میلیارد دلار دارد که از رشد ۸/ ۱درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌قبل حکایت دارد. در رده بعدی ریوتینتو قرار گرفته که بیش از ۱۲۶‌میلیارد دلار ارزش داشته و رشدی حدودا ۸/ ۷درصدی را نسبت به ۲۰۲۱ تجربه کرده‌است. بعد از این دو معدن‌کار استرالیایی که از ارزش بازاری معادل ۲۸۰‌میلیارد دلار برخوردارند، گروه سوئیسی گلنکور قرار دارد که با ارزشی بالغ بر ۸۶میلیارد دلار برخوردار است. گلنکور در حالی با رشد ۲۷درصدی ارزش بازار روبه‌رو شده که در رده چهارم جدول، شرکت برزیلی واله با ارزش بازار ۷۵‌میلیارد دلاری و رشد حدودا ۱۰درصدی قرار گرفته‌است. پنجمین بازیگر برتر بخش معدن جهان فری‌پورت‌مک‌موران است که البته با افت ارزش بازار روبه‌رو شده و به‌رغم بازار ۳/ ۵۴میلیارد دلاری، کاهشی ۴/ ۱۱درصدی را در ارزش تجربه کرده‌است. وضعیتی که آنگلوآمریکن و سوثرن‌کوپر هم با آن در سال‌۲۰۲۲ دست‌به‌گریبان بوده‌اند.

این رتبه‌بندی که از سوی وب‌سایت بین‌المللی معدن‌کاری تهیه شده نشان می‌دهد در رتبه‌بندی ۲۰۲۲، ۵۰ بنگاه برتر بخش معدن جهان مجموعا ۱۶۵‌میلیارد دلار ارزش بیشتری پیدا کرده و از زیان‌های شدیدی که از ماه مارس ۲۰۲۲ متحمل شده‌بودند، دور شده‌اند. این گزارش نشان می‌دهد بزرگ‌ترین شرکت‌های معدنی جهان در حال‌حاضر ۳۹/ ۱تریلیون دلار ارزش دارند که اندکی کمتر از کل ارزش بازار آنها در پایان سال‌۲۰۲۱ است. این در مقایسه با کاهش ۹‌درصدی میانگین صنعتی داوجونز و کاهش نزدیک به ۲۰‌درصدی شاخص S&P۵۰۰ رقمی قابل‌قبول است.

اما در بررسی سال‌۲۰۲۲ آنچه مشخص است، موفقیت قابل‌توجه هند در صادرات زغال‌سنگ و نیز جهش یکباره شرکت‌های تولیدکننده لیتیوم در فهرست، از مهم‌ترین اتفاقات بخش معدن در سال‌گذشته میلادی بود. در صنعت تولید و فرآوری لیتیوم، جهش ۱۵۰‌درصدی متوسط قیمت جهانی لیتیوم در سال‌۲۰۲۲ و وقوع رکوردهای جدید باعث شد که ارزش مجموع پنج شرکت لیتیومی در ۵۰شرکت برتر به ۱۰۰‌میلیارد دلار برسد. این یعنی به‌رغم اینکه گروه پیل‌بارا نتوانست به فهرست ۵۰شرکت برتر وارد شود اما اوضاع معدن‌کاران در بخش لیتیوم عالی است.

بر همین مبنا نیز می‌توان ادعا کرد سال‌جاری نیز تولیدکنندگان لیتیوم در این رتبه‌بندی رشد خواهند کرد و پیل‌بارا که اکنون در خارج از فهرست ۵۰ شرکت برتر قرار دارد یا همتایان دیگر این شرکت نظیر گروه IGO یا شرکت آلکم نیز امکان ورود به این فهرست را دارند. با چنین افق گسترده‌ای برای فعالان استخراج لیتیوم، معدن‌کاری در این بخش چه در استرالیا و چه جاهای دیگر، کسب‌وکار پررونقی است که با تثبیت صنعت لیتیوم جای خود را هرچه بیشتر بازمی‌کند.

با توجه به اینکه قیمت لیتیوم هنوز هم امکان ورود به سطوح بالاتری را دارد و تقاضا همچنان به‌سرعت بالا می‌رود، این بخش از کسب‌وکارهای معدنی در سال‌های آینده به شکل تصاعدی گسترش می‌یابد. یکی از امیدهای بخش معدن که احتمالا به‌زودی به غولی قدرتمند تبدیل شود، SQM است که به‌عنوان تولیدکننده شماره۲ ماده‌خام باتری الکتریکی در جهان، در سال‌گذشته ۱۰پله رشد کرد.

این رشد که در نتیجه افزایش حدودا ۶۰‌درصدی ارزش بازار این شرکت محقق شد، رتبه۲۰ را برای SQM به ارمغان آورد. SQM که گروهی مستقر در سانتیاگوی شیلی است پس از گروه معادن عربستان‌سعودی که به فرآوری فلزات گرانبها و اساسی می‌پردازد، بیشترین سرعت رشد را در سال‌۲۰۲۲ داشته‌است و از تلاش پادشاهی برای تنوع‌بخشیدن به اقتصاد خود بهره می‌برد، دومین عملکرد برتر است. برخی شرکت‌های آمریکایی و کانادایی که در حوزه نفت شیل فعالیت داشتند هم در سال‌۲۰۲۲ با اوج‌گرفتن قیمت نفت و هم مساله تامین پایدار انرژی از جمله برندگان بازی معدن بودند.

سهم کشورها از ۵۰ بنگاه برتر جهان

چنان‌که در شکل نیز مشخص است، چین دست‌بالا را در برخورداری از بنگاه‌های معدن‌کاری بزرگ جهان دارد. استرالیا بی ‌هیچ شکی برترین معدن‌کاران جهان را در اقتصاد خود پرورش داده‌است و این مهم را می‌توان از ۷شرکت این کشور در فهرست ۵۰بنگاه برتر فهمید؛ هفت بنگاهی که به تنهایی بیش از یک‌چهارم کل ارزش این بخش را به خود اختصاص داده‌اند.

این کشور با ۱۰ بنگاه بزرگ معدن‌کاری و سهم بیش از ۱۳درصدی از ارزش‌افزوده بنگاه‌های برتر، بازیگر بلامنازع بازار محصولات معدنی و فرآورده‌های وابسته است. کانادا با ۹ شرکت و سهمی ۵/ ۱۳درصدی، در رده بعدی قرار دارد درحالی‌که ایالات‌متحده آمریکا با همین مقدار ارزش از طریق ۶بنگاه دیگر بازیگر برتر این بخش است. هند، انگلستان، روسیه، عربستان‌سعودی در کنار بنگاه‌هایی از سایر کشورها دیگر مدعیان حاضر در لیست بنگاه‌های بزرگ معدن‌کاری جهان هستند.

جالب اینکه سوئیس با تنها یک بنگاه سهمی حدودا ۱۰درصدی از ارزش بخش معدن را ایجاد ‌کرده‌است. گزارش حاضر نشان می‌دهد سهم بنگاه‌های معدن‌کاری کشورهای صاحب سبکی نظیر اندونزی و ایران یا حتی مغولستان در نقشه بنگاه‌های معدنی برتر جهان در ۲۰۲۲ چندان بالا نیست و این روسیه، چین، آمریکا، کانادا، استرالیا، انگلستان، سوئیس و برخی دیگر از کشورها هستند که در این حوزه دست‌بالا را دارند.

از جمله نکات جالب درباره این فهرست، حضور یک شرکت ژاپنی، یک شرکت از فلسطین‌اشغالی و یک شرکت از مکزیک در بین ۵۰ معدن‌کار بزرگ جهان بود. گروه ژاپنی سومیموتو به‌رغم بیش از ۵درصد کاهش ارزش، هم‌اکنون بازاری به ارزش ۱۰‌میلیارد دلار دارد که برای شرکتی در بازار فلزات اساسی رقمی قابل‌توجه است.

شرکت سوئدی بولیدن هم که بیش از ۵/ ۱۰میلیارد دلار ارزش بازار دارد؛ یکی از گروه‌هایی است که از حوزه اروپا در این فهرست قرار گرفته‌است. شاخه آفریقای‌جنوبی گروه آنگلوآمریکن هم که روی فلز پلاتین متمرکز است از معدود گروه‌هایی است که از آفریقا به این فهرست واردشده و با وجود اندکی افت به میزان۲/ ۵درصد، بیش از ۹میلیارد دلار ارزش بازار دارد.

مهم‌ترین حوزه‌های معدن‌کاری

به‌جز فلزات باارزش و گرانبها نظیر طلا، پلاتین و نقره، عمده‌ترین محور فعالیت معدن‌کاران جهان، حوزه فلزات اساسی نظیر سرب و روی، فولاد و آلومینیوم بوده؛ ضمن اینکه وزن زغال‌سنگ، لیتیوم، مس و سنگ‌آهن نیز در بین فعالیت‌های معدنی سال‌۲۰۲۲ بالاتر از بقیه بخش‌ها و مواد بوده‌است. البته مس با ۷/ ۱۱ و لیتیوم با ۷درصد دو عنصر بسیار حساسی بوده‌اند که در سال‌۲۰۲۲ به واسطه نقش‌آفرینی در صنعت خودرو و تولید باتری‌های بردبلند، در تیررس معدن‌کاران بوده و سرمایه‌گذاری‌های بسیاری نیز برای توسعه فعالیت در این بخش صرف شده‌است. نتایج این رده‌بندی نشان می‌دهد گروه تک (Teck Resources) ونکوور، به لطف قرارگرفتن در کانون شن‌های نفتی و زغال‌سنگ کانادا، توانست به فهرست بهترین معدن‌کاران سال ‌وارد شود و در کنار شرکت‌های بزرگی نظیر شانکسی (Shaanxi Coal) یا ینژو (Yanzhou Coal) از چین که بیش از ۴۰‌درصد رشد ارزش داشتند، از جمله گروه‌های موفق معدنی در سال‌گذشته بود.

وضعیت موجودی انبار فلزات اساسی

در پایان سال‌۲۰۲۲ موجودی انبارهای توزیع‌کنندگان فلزات اساسی نزولی شد. شواهد موجود گویای وقوع این وضعیت برای فلزات مهمی نظیر آلومینیوم، مس، سرب، قلع، روی و نیکل است. مس که فلزی بسیار پرکاربرد به‌ویژه در دوره فعلی است، طبق شواهد موجود در بدترین وضعیت خود از نظیر موجودی انبارها از سال‌۲۰۲۰ تاکنون است. جالب اینکه در همه این ۶ فلز، میانگین موجود انبارها در سال‌۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ بسیار بالاتر بوده ولی در انتهای۲۰۲۲ این موجودی تنها کفاف ۵ تا ۱۰روز از مصرف جهان را می‌دهد که چنین وضعیتی طی سالیان اخیر کاملا بی‌سابقه بوده‌است و احتمال افزایش قیمت در ماه‌های آینده را بالا می‌برد. بررسی رسانه‌های تخصصی این حوزه نشان می‌دهد چنین سطحی از ذخایر انبار در ۵سال اخیر تجربه نشده‌است.

نکته پایانی

در نهایت اینکه در سال ۲۰۲۲ فلزات لیتیوم و خاک‌های کمیاب مورد استفاده از تولید باتری و قطعات های‌تک تعیین‌کننده مسیر بازی معدن‌کاران بودند. رونق بازار خودروهای الکتریکی البته اثرات مدیریتی و حقوقی بر معدن‌کاران و بازیگران زنجیره ارزش باتری گذاشت، به‌طوری‌که گرایش به سمت ادغام عمودی را بین تولیدکنندگان باتری و شرکت‌های فعال در حوزه محصولات شیمیایی رواج داد. به‌طور مثال، شرکت گانفنگ از چین به‌عنوان تولیدکننده و پالایش‌کننده باتری لیتیومی، به دلیل اینکه به‌شدت از طریق خرید و سرمایه‌گذاری مشترک به سمت پایین‌دست زنجیره ارزش باتری لیتیومی حرکت کرده است، یکی از بازیگران فعال در بخش معدن به‌حساب می‌آید.

نگرانی‌های عمده از ادغام عمودی، ترس از رخدادهایی نظیر آنچه شرکت آلومینیوم آمریکا یا Alcoa با بازار آلومینیوم انجام داد را افزایش می‌دهد.

شرکت‌های انرژی مانند شن‌هوا که در حوزه تولید برق، راه‌اندازی بنادر و ساخت راه‌آهن سهم بزرگی دارند و درآمد هنگفتی از این بخش‌ها به جیب می‌زنند با ورود به بخش معدن ممکن است در آینده مشکل ایجاد کنند. برخی البته معتقدند چنان‌که شرکت‌های چندبعدی مانند آنگلوآمریکن از طریق ایجاد شرکت‌های تابعه با مالکیت عمده وارد بخش معدن شده و مشکلی ایجاد نکرده‌اند، احتمال انحصارات بزرگ در برخی از شاخه‌های معدن‌کاری کم‌است.

همچنین بسیاری از فولادسازان، صاحب معادن سنگ‌آهن و سایر معادن فلزی هستند و اغلب آنها را اداره می‌کنند و از محل درآمد خود، تعداد زیادی شرکت معدنی را راه‌اندازی کرده‌اند که خطر انحصار در بخش معدن را جدی می‌سازند.

بخش قابل‌توجهی از جمله غول‌هایی مانند آرچلور میتال هم چنین سازوکاری دارند. براین مبنا به نظر می‌رسد یکی از مسائلی که در ۲۰۲۳ دامان بخش معدن را خواهد گرفت، انحصارات در بخش معدن‌کاری است. انحصاراتی که می‌تواند فضای قیمت و وضعیت بازار فلزات و مواد کمیاب را تحت‌تاثیر خود قرار دهد.